PHÂN TÍCH TÁC PHẨM “BÌNH NGÔ ÐẠI CÁO”
PHÂN TÍCH TÁC PHẨM “BÌNH NGÔ ÐẠI CÁO”
Người
ta chọn Nam quốc sơn hà, Hịch tướng sĩ và
Cáo bình Ngô là 3 dấu mốc đánh dấu những
chặng đường phát triển của chủ nghĩa
yêu nước trong văn học thượng kỳ trung
đại. Ðặc biệt, phải đến cáo bình Ngô,
ý thức độc lập chủ quyền, quan hệ
gắn bó giữa nước và dân, vấn đề nhân
nghĩa,.. mới thực sự phát triển rực rỡ
Cuối
năm 1427, Vương Thông, tên tổng chỉ huy quân
đội nhà Minh ở Việt Nam, đã phải mở
cửa thành Ðông Quan đầu hàng. Cuộc kháng chiến
10 năm đã kết thúc vẻ vang. Thay mặt vua Lê,
Nguyễn Trãi viết bài cáo nhằm tổng kết quá trình
kháng chiến và tuyên cáo thành lập triều đại
mới.
Nếu
văn học động viên mọi người chiến
đấu thì văn Cáo lại có ý nghĩa tuyên ngôn
nhằm công bố cho mọi người biết những
chủ trương chính trị trọng đại của
toàn dân tộc như việc xác lập hòa bình, đánh
đuổi giặc ngoại xâm và xây dựng vương
triều mới.
Cáo
viết bằng thể văn biền ngẫu, số câu
chữ không hạn chế, văn phong mang tính chính
luận nên trang trọng, sắc bén, lập luận
chặt chẽ, giàu sức thuyết phục.
Kết
cấu của bài đại cáo bình Ngô tuân thủ đúng
kết cấu của các tác phẩm Thang cáo (được
chép trong chương Thương Thư của sách Kinh Thư)
và Vũ cáo hay đại cáo Vũ Thành (được chép
trong chương Chu thư của sách Kinh Thư).
3. Về tựa đề bài Cáo: |
Những
quan niệm khác nhau về ý nghĩa của chữ Ngô trong
Bình Ngô đại cáo
-
Ngô: Một cách gọi theo thói quen của người
Việt Nam thời đó để chỉ chung người
trung Quốc.
-
Ngô: tên vùng đất xuất thân của Chu Nguyên Chương
(tức Minh Thành tổ).
-
Ngô: Một cách gọi của nhân dân để chỉ
những tên giặc gian ác, tàn bạo.
-
Luận đề này được xây dựng dựa trên
cơ sở mối quan hệ giữa 3 yếu tố: Nhân
nghĩa, dân và nước:
+ Nhân nghĩa: điếu dân phạt tội, bênh
vực cho kẻ khốn cùng, chống lại các thế
lực phi nhân.
+ Dân: Dân trong tác phẩm là những người
thuộc tầng lớp thấp nhất nhưng lại
chiếm đa số trong xã hội nông nghiệp thời
đó. Ðó là những dân đen, con đỏ, thương
sinh, phu phen, manh lệ, những người có vai trò
lịch sử quan trọng, góp phần đánh đuổi
giặc ngoại xâm và xây dựng đất nước.
+ Nước: Khái niệm nước bao gồm
mối quan hệ hữu cơ giữa các yếu tố
* Văn hiến
* Ðịa lý
*
Phong tục tập quán
*
Các triều đại chính trị
*
Hào kiệt
*
Truyền thống lịch sử vẻ vang
Những
quan niệm của Nguyễn Trãi trong bài Cáo về Nhân nghĩa,
Dân, Nước đều xuất phát từ chính thực
tiễn kế thừa phát triển của truyền
thống yêu nước, phù hợp với đạo đức
truyền thống và hoàn cảnh lịch sử
đương thời. Những quan niệm này, so với
trước, đã có nhiều biến đổi, phát
triển do sự chi phối của hoàn cảnh lịch
sử.
2. Vạch trần tội ác giặc: |
Các
nhà nghiên cứu xem đoạn văn này là một bản
cáo trạng đanh thép tố cáo tội ác khủng
khiếp của giặc Minh trong 20 năm trên mảnh đất
Ðại Việt.
Ðể
đảm bảo vừa tăng cường sức
thuyết phục vừa đạt được tính cô
đọng, hàm súc của ngôn từ văn chương,
Nguyễn Trãi sử dụng đan xen, kết hợp hàihòa
giữa những hình ảnh mnag tính chất khái quát
với những hình ảnh có tính cu, sinh động.
a.
Hình ảnh của Lê Lợi buổi đầu kháng
chiến
Tập
trung miêu tả hình ảnh Lê Lợi, Nguyễn Trãi đã
khái quát toàn vẹn nưng phẩm chất tiêu biểu
nhất của con người yêu nước ở thế
kỷ XV. Những đặc điểm của con người
yêu nước trong văn học thời kỳ này thường
có đặc điểm sau:
-
Xuất thân bình thường:
Ta
đây
Núi
Lam Sơn dấy nghĩa
Chốn
hoang dã nương mình
-
Có tấm lòng căn thù giặc sâu sắc:
Ngẫm
thù lớn há đội trời
Căm
giặc nước thề không cùng sống
-
Khở đầu gặp nhiều khó khăn nhưng luôn có
tinh thần vượt khó, kiên trì:
Trời
thử lòng trao cho mệnh lớn
Ta
gắng chí khắc phục gian nan
-
Biết tập hợp, đoàn kết toàn dân:
Nhân
dân bốn cõi một nhà dựng cần trúc ngọn
cờ phất phới
Tướng
sĩ một lòng phụ tử hòa nước sông chén rượu
ngọt ngào
-
Biết sử dụng chiến lược, chiến
thuật tài tình:
Thế
trận xuất kỳ lấy yếu chống mạnh
Dùng
quân mai phục lấy ít địch nhiều
-
Biết nêu cao ngọn cờ nhân nghĩa trong mọi
hoạt động:
Ðem
đại nghĩa để thắng hung tàn
Lấy
chí nhân mà thay cường bạo
Có
thể nói, Lê Lợi chính là hình ảnh tiêu biểu
của những con người yêu nước dám hy sinh quên
mình đứng dậy chống ngoại xâm, bảo vệ
độc lập tự do của dân tộc.
b.
Miêu tả quá trình kháng chiến
-
Ơí đây, ta không tìm thấy những anh hùng cá nhân
trong văn chương trung
đại hay trong các tác phẩm anh hùng ca của Hy
Lạp cổ đại. Bài Cáo tập trung làm sáng rõ vai
trò của một tập thể anh hùng, những người
mà trước kia văn học bác học chưa quan tâm
đi sâu, khai thác
-
Tuy nhiên, đối với tướng giặc, tác giả
lại miêu tả đầy đủ, cụ thể
từng gương mặt, họ tên, chức tước
và tư thế thất bại của từng tên một.
-
Cách sử dụng liệt kê ngày tháng thể hiện rõ
nhịp độ dồn dập của những trận
chiến thắng.
-
Nhịp thơ dàn trải, trang trọng
-
Khẳng định thế thịnh suy tất yếu
C.
Tổng kết