KYÎ THUÁÛT NUÄI TÄM TRONG RUÄÜNG LUÏA

Tôm càng xanh Macrobrachium rosenberii phân bố tự nhiên ở vùng Châu Á - Thái Bình Dương như Ấn Độ, Sri Lanka, Bangladesh, Thái Lan, Malaysia, Myanmar, Philippines, Campuchia, Indonesia, Bắc Úc và Việt Nam. Sản lượng tôm cũng được báo cáo tại nhiều nước như Israel, Nhật Bản, Đài Loan và vài nước Châu Phi, Mỹ la tinh và Caribbean (New, 1990). Ngoài ra, một số loài có giá trị kinh tế phân bố ờ phía Tây châu Mỹ (M. americanum) và các vùng tiếp giáp Đại Tây Dương (M. carinus).

Hiện nay có nhiều quốc gia sản xuất giống và nuôi tôm càng xanh với các qui mô khác nhau. Ở Ấn Độ sản lượng tôm càng xanh khoảng 500 tấn/năm trong đó khoảng 40 tấn từ tôm nhân tạo. Campuchia khai thác hàng năm khoảng 100-200 tấn. Sản lượng tôm ở Malaysia khoảng 400 - 500 tấn. Chương trình nghiên cứu nuôi và sản xuất giống tôm càng xanh bắt đầu 1957-1960. Đồng thời họ có chương trình đào tạo cán bộ khoa học về lãnh vực này. Từ năm 1972 phát động phong trào nuôi tôm với chương trình Nhà nước phát triển nghề nuôi tôm. 1980 Thái Lan có 30 trại sản xuất giống đáp ứng 85% nhu cầu người nuôi. Sang 1983 có 300 trại nuôi tôm đạt sản lượng 500 tấn. Ở Hawaii năm 1966, tiến sĩ Fujimura nhập 36 con tôm càng xanh từ Malaysia và công bố qui trình sản xuất giống bằng nước xanh + thức ăn tổng hợp và Artemia vào năm 1977. Ở Carolina (Mỹ) có những trại 70 -100 ha với năng suất nuôi 1,6 - 1,8 tấn/ha với 165 ngày nuôi. Ở Đài Loan, năm 1970 nhập về 300 con tôm từ Thái Lan và công bố quy trình sản xuất giống mang tính đặc thù của mình là nơi chỉ có 7 - 8 tháng nhiệt độ ẩm. Tại Pháp là nơi không có tôm càng xanh phân bố, nhưng cũng có qui trình sản xuất giống mới (nước trong và Artemia) và xuất khẩu Kỹ thuật nuôi tôm sang các nước Châu Phi và Nam Mỹ.

Theo FAO (2002), tổng sản lượng tôm càng xanh trên thế giới đạt trên 119.000 tấn, đạt giá trị 410 triệu USD vào năm 2000. Châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, được xem là nơi sản xuất tôm càng xanh chủ yếu với 95% tổng sản lượng tôm càng xanh trên thế giới. Theo báo cáo mới nhất, năm 2003, chỉ riêng Trung Quốc, sản lượng tôm càng xanh đạt trên 300.000 tấn

Tôm là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nhiều tỉnh ở Đồng bằng Sông Cửu Long. Sản lượng chủ yếu là khai thác từ tự nhiên với sản lượng như sau:

Năm	1981	1982	1983	1984	1985
Tấn	2.500	3.800	4.200	4.800	6.500

Tuy nhiên với sản lượng khai thác tăng hàng năm cộng với môi trường bị ô nhiễm nên nguồn lợi tự nhiên bị suy giảm. Trong những năm gần đây do cải tiến các qui trình ương tôm nên khâu sản xuất giống ngày càng đáp ứng cho nhu cầu của vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Sản lượng, diện tích hiện tại và dự kiến được biểu hiện qua bảng sau:

Tỉnh	Hiện tại		Dự kiến
	Năm	Sản lượng Tấn	Năm	Sản lượng *Tấn*	Diện tích ha
	Năm	Sản lượng Tấn	Năm	Sản lượng *Tấn*	Diện tích ha
An Giang	1988	0.7	2010	-	870
Bạc Liêu	-	-	2010	750	2500
Bến Tre	1998	1379.5	-	-	-
Cà Mau	-	-	2010	400-800	500-1000
Cần Thơ	1997	113	2010	1000	5000
Đồng Tháp	1998	850	2010	2000	-
Tiền Giang	1995	200	2010	200-220	200
Trà Vinh	1998	238	2010	2500	5000
Vĩnh Long	1998	250	2010	2690	3000
TPHCM	1998	500	2005	1000	500

Theo thống kê năm 2002 của Bộ Thủy Sản thì cả nước đạt khoảng 10.000 tấn tôm càng xanh, mà chủ yếu là của ĐBSCL. Nghề nuôi tôm hiện phổ biến ở các tỉnh An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp, Bến Tre, Vĩnh Long và Trà Vinh với các mô hình như: nuôi tôm trong mương vườn, nuôi tôm trên ruộng lúa, nuôi tôm trong đăng quầng. Năng suất tôm nuôi đạt bình quân 184 kg/ha/vụ đối với nuôi kết hợp với trồng lúa, 686 kg/ha/vụ đối với nuôi tôm luân canh với trồng lúa, 4.120 kg/ha/vụ đối với nuôi tôm đăng quầng và 1.200 kg/ha/vụ đối với nuôi tôm ao .

II. Đặc điểm sinh học của tôm càng xanh

TOP

1. Hình thái, phân loại và phân bố

Tôm càng xanh gồm 2 phần: phần đầu hay còn gọi là vỏ đầu ngực và phần mình gồm 6 đốt và tận cùng là telson. Thân tôm tương đối tròn, thân có màu xanh dương xen kẽ những đoạn trắng trong trên thân. Chủy rất phát triển, nhọn ở đầu và cong vút lên. Mặt trên của chủy có 11-15 răng, thường có 3 - 4 răng sau hốc mắt, mặt dưới chủy cò 12 -15 răng. Công thức chủy như sau:

3 - 4 / 11-15

CR = -----------------

12-15

Phân loại tôm như sau

Ngành tiết túc: Arthropoda

Lớp giáp xác: Crustacean

Lớp phụ giáp xác bậc cao: Malacostraca

Bộ mười chân: Decapoda

Bộ phụ chân bơi: Natantia

Phân bộ: Caridae

Họ: Palaemonidae

Giống: Macrobrachium

Loài: M. rosenbergii (de Man)

Ở Việt Nam, theo Đặng Ngọc Thanh và ctv (1980) ở Bắc Việt Nam có 4 loài thuộc giống Macrobrachium nhưng không có loài Macrobrachium rosenbergii, ở miền Nam có 2 loài là M. lanchesteri và M. rosenbergii. Trong đó tôm càng xanh M. rosenbergii phân bố chủ yếu ở các thủy vực thuộc hệ thống sông Đồng Nai, Vàm cỏ, Sài gòn và Đồng bằng Sông Cửu Long.

2. Các yếu tố môi trường.

TOP

Tôm càng xanh là loại giáp xác 10 chân, sống chủ yếu ở tầng đáy. Tôm sống hầu hết các thủy vực nước ngọt trong nội địa và vùng nước lợ. Tôm là loài giáp xác vừa bơi vừa bò.

* Độ phèn (pH): Tôm sinh trưởng tốt trong môi trường nước trung tính pH dao động từ 7 - 8. Độ pH từ 5,5 - 6,5 tôm có thể sống nhưng tăng trọng rất kém. Độ pH < 5,5 tôm sẽ chết. Điều này cần lưu ý khi nuôi tôm ở vùng ĐBSCL, đặc biệt là những vùng bị nhiễm phèn.

* Nhiệt độ: Tôm thích ứng ở nhiệt độ 25 - 30^oC. Tôm không chiụ được lạnh hay quá nóng 35 - 38^oC Vì thế nuôi tôm trong mùa khô phải đảm bảo đủ độ sâu tối thiểu của nước 0,8 m.

* Oxy hòa tan: Tôm thích sống trong môi trường nước sạch, không nhiễm mặn, phèn và nhiễm bẩn. Tốt nhất nên đảm bảo oxy hòa tan là 5 mg/l.

* Độ mặn. Tôm sinh trưởng và phát triển tốt trong môi trường nước ngọt, tuy nhiên trong môi trường nước lợ (5 - 7 ppt) tôm vẫn sinh trưởng và phát triển bình thường. Độ mặn cao có thể ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng của tôm.

3. Đời sống của tôm càng xanh

TOP

Chu kỳ sống của tôm càng xanh có 4 giai đoạn là phôi, ấu trùng, hậu ấu trùng và tôm trưởng thành.

Thời kỳ phát triển phôi. Trướng thành thục sẽ được thụ tinh khi có sự giao vĩ giữa tôm đực và tôm cái. Trứng thụ tinh sẽ được ấp ở phần bụng của con cái cho đến khi nở thành ấu trùng.

Thời kì ấu trùng (larva). Ấu trùng sống trong môi trường nước lợ (12 - 16 ppt ) giai đoạn này kéo dài 30 - 45 ngày. Ấu trùng sống phù du và phải trải qua 11 giai đoạn phát triển. Bảng tóm tắt dược phân biệt như sau

Giai đoạn	Đặc điểm đáng chú ý
I	Mắt không có cuống
II	Mắt có cuống
III	Chân đuôi xuất hiện
IV	Chủy có hai răng ở cạnh trên
V	Đốt đuôi hẹp laị và kéo dài
VI	Mầm chân bụng xuất hiện
VII	Chân bụng có hai nhánh và chưa có lông tơ
VIII	Chân bụng có lông tơ
IX	Nhánh trong của chân bụng có nhánh phụ trong
X	Chủy có 3 - 4 răng ở cạnh đầu
XI	Chủy có răng ỏ nửa cạnh trên
Hậu ấu trùng	Chủy có răng ở cạnh trên và cạnh dưới

Thời kỳ hậu ấu trùng (Post-larvae). Tôm giống nhỏ có kích cỡ 1cm, tôm có thể bơi lội chủ động. Sau thời gian nuôi 2 - 3 tháng trong điều kiện ương nuôi thích hợp tôm sẽ đạt 7 - 10 cm gọi là tôm giống lớn (juvenile).

Thời kỳ tôm trưởng thành. Tôm trưởng thành là lúc tôm sau khi nuôi khoảng 3-4 tháng từ tôm lứa hay 7 - 8 tháng từ postllarva.

4. Đặc điểm dinh dưỡng

TOP

Tùy từng giai đoạn phát triển, tôm ăn các loại thức ăn khác nhau. Ở giai đoạn ấu trùng , tôm ăn chủ yếu là phiêu sinh động vật, giun rất nhỏ và ấu trùng của các động vật không xương sống khác. Trong trại tôm, tảo Chlorella, Artemia và thức ăn chế biến như gan bò, trứng, sữa được dùng làm thức ăn cho tôm.

Tôm càng xanh là loài ăn tạp thiên về thức ăn động vật. Khi phân tích thành phần thức ăn trong dạ dày của tôm ngoài tự nhiên gặp chủ yếu các loài nguên sinh dộng vật, giun trong đó có nhiều nhất là giun nhiều tơ, giáp xác, côn trùng, ốc và cả cá nhỏ. Ngoài ra còn gặp các ngành tảo dạng sợi thuộc ngành tảo lục (Chlorophyta), tảo làm (Cyanophyta), tảo silic (Bacilariophyta) và tảo vàng ánh (Chrysophyta). Ngoài những thức ăn tự nhiên, tôm còn ăn các loại thức ăn khác như cua, ốc, cá vụn, khoai mì, cơm dừa, xác động vật thối rữa và thức ăn tổng hợp.

5. Đặc tính sinh trưởng

TOP

Tôm càng xanh tăng trưởng nhanh. Khi tăng trưởng, tôm cần lột xác. Thường thì tôm lột xác khoảng 2 - 3 lần trong một tháng tùy thuộc vào chất lượng nước và chất lượng thức ăn. Khi lột xác, tôm thường cặp mé, hoặc tìm những chổ cạn hay chà trú ẩn để lột xác. Tôm thường lột xác vào ban đêm hay buổi sáng sớm khi con nước ròng. Sau 30 phút tôm có thể hoạt động trở lại nhưng vỏ kitin vẩn còn mềm, sau khoảng 4 - 5 giờ thì vỏ cứng hẳn.

Chu kỳ lột xác của tôm càng xanh

Trọng lượng tôm (g)

Chu kỳ lột xác (ngày)

0,05 - 0,5

1,0 - 2,0

3,0 - 5,0

6,0 - 10

11 - 15

16 - 20

21 - 25

26 - 35

Trên 35

22 - 24

6. Đặc tính sinh sản

TOP

Có thể phân biệt tôm đực và tôm cái bằng đôi chân bụng thứ II. Ở tôm đực có 2 mấu (nhánh phụ), trong khi tôm cái có 1 mấu. Ngoài ra có thể phân biệt tôm đực và tôm cái thông qua cơ quan sinh dục: lổ sinh dục dực ở 2 gốc của đôi chân bò V, trong khi con cái ở đôi chân bò III.

Tôm sinh sản quanh năm, tuy nhiên mùa vụ sinh sản của tôm ngoài tự nhiên tập trung vào tháng 1 - 2 và 8 - 9 âm lịch. Tuy nhiên trong ao nuôi, bắt gặp tôm mang trứng khi 3 - 4 tháng tuổi con giống từ postlarvae.

Tôm đực thành thục có trứng màu da cam ở bên trong giáp đầu ngực, đó là những con cái sắp bước vào thời kỳ giao vĩ. Hiện tượng giao vĩ chỉ xảy ra khi con cái lột xác, còn con đực hình như lúc nào cũng sẳn sàng. Quá trình giao vĩ có thể chia làm 4 giai đoạn gồm tiếp xúc, ôm giữ con cái, trèo lên lưng và lật ngữa gắn túi tinh. Tinh trùng được tiết ra dưới dạng hình túi nằm sát phần ngực của con cái. Sau 6-20 giờ, tôm cái bắt đầu đẻ trứng. Khi đẻ con cái cong mình về phía trước đến khi ngực và bụng tiếp xúc nhau, tạo nên sức đẩy ép trứng từ buồng trứng ra ngoài lổ sinh dục. Trứng thụ tinh rồi chảy xuống vào bên trái và bên phải của buồng ấp trứng từ đôi chân bụng thứ 4 đến thứ 3, 2 và cuối cùng là chân bụng 1. Trong buồng ấp trứng được bao bọc bởi một màng nhày trong suốt như chùm nho, những chùm trứng này dính chặt vào những sợi lông ở 4 chân bụng. Tôm cái mang trứng dưới bụng và bảo vệ trứng cho đến khi nở. Tùy thuộc vào nhiệt độ, trứng sẽ nở vào khoảng 15 - 23 ngày. Trứng mới đẻ có màu vàng nhạt sáng chuyển dần sang màu da cam đến ngày thứ 12 chuyển dần sang sáng đậm và đến ngày nở có màu sáng đậm đen.

Sức sinh sản tuyệt đối của tôm dao động rất lớn. Ở Ấn độ sớ lượng trứng dao động từ 7.000 - 30.000 trứng, ở Philippines từ 45.000 - 94.000 trứng, ở Thái lan từ 20.000 - 120.000 trứng và ở Việt nam từ 2.600 - 160.000 trứng. Tuy nhiên số lượng trứng tùy thuộc vào kích cỡ tôm và dinh dưỡng. Tôm càng lớn thường càng nhiều trứng. Sức sinh sản tương đối dao động 500 -1.000 trứng/g. Thông thường tôm đẻ lần 2, 3 tăng lên và giảm dần các lần còn lại. Tôm thường đẻ từ 4 -5 lần, cá biệt 6 lần. Mỗi lần cách nhau 19 - 45 ngày tuy nhiên cũng có trường hợp 7 ngày.

III. Các mô hình nuôi tôm càng xanh

TOP

1. KỸ THUẬT NUÔI TÔM TRONG RUỘNG LÚA

1.Thiết kế công trình

Ruộng lúa có thể nuôi tôm càng xanh phải đáp ứng các yêu cầu sau:

- Cơ cấu chất đất phải giữ được nước.

- Gần nguồn nước ngọt tốt để có thể cấp tiêu nước dễ dàng. Tốt nhất là có thể trao đổi nước theo thuỷ triều.

- Đất không bị nhiễm phèn, độ pH của nước từ 6,5 trở lên.

- Không bị ảnh hưởng bởi nước thải công nghiệp và nước bẩn.

- Tiện đi lại và chăm sóc quản lý.

Diện tích ruộng nuôi dao động từ 0,5 - 5,0 ha tuỳ theo từng điều kiện cụ thể.

§ Ruộng nuôi phải có đê bao kiên cố để đảm bảo giữ được mức nước tối thiểu trên mặt ruộng là 0,6 m. Mặt bờ đê rộng 1,2 - 1,5 m, chân bờ rộng 3,0 - 4,0 m, cao 1,2 m. Vào mùa lũ nên chắn lưới quanh bờ để ngăn không cho tôm ra ngoài khi mức nước cao hơn bờ đê.

§ Ruộng phải có mương bao rộng 3,0 - 4,0 m, sâu 0,8-1 m so với mặt ruộng. Mặt đáy của mương bao có độ nghiêng về phía cống thoát nước. Diện tích mương bao chiếm khoảng 20 - 25 % tổng diện tích ruộng.

§ Ruộng nuôi nên thiết kế cống cấp và thoát riêng.

Mặt cắt ngang ruộng lúa nuôi tôm càng xanh

Chuẩn bị ruộng nuôi tôm

Hình 1: Rơm rạ khô sẽ được dọn sạch

§ Sau khi thu hoạch lúa, dọn sạch rơm rạ, cỏ trên ruộng lúa; sên vét lớp bùn đáy ở mương bao, cho nước vào ngập ruộng ngâm vài ngày rồi xả bỏ. Những ruộng có hệ thống mương bao mới đào thì cần lấy nước vào ngâm vài lần để rửa phèn.

§ Bón vôi: sử dụng vôi nung (CaO) 10 - 15 kg/100m². Bón vôi sau khi đáy mương bao đã được tát cạn, vôi được rải khắp mương và bờ ruộng. Bón vôi ngoài việc diệt tạp, tiêu độc đáy mương nó còn tạo điều kiện pH cao thích hợp trong việc tạo thức ăn tự nhiên ban đầu có ích cho tôm nuôi giai đoạn nhỏ.

§ Phơi mặt ruộng và đáy mương bao khoảng 2 - 3 ngày, tránh phơi quá lâu mặt ruộng bị nứt nẻ làm xì phèn.

§ Cấp nước vào ruộng nuôi tôm phải qua lưới lọc (lưới cước a = 1 mm) để ngăn chặn địch hại và tép cá tạp vào làm giảm sản lượng nuôi và cạnh tranh thức ăn. Khi mực nước trong mương bao đạt 1,2 m thì có thể bón phân vô cơ DAP để gây màu nước. Lượng phân bón từ 100 - 150 g/100 m². Lợi ích của việc bón phân là để hạn chế tảo đáy phát triển, tảo sẽ hấp thu các sản phẩm Nitơ và Phospho trong nước hạn chế nguồn gây ô nhiễm và ổn định nhiệt độ, pH.

Xung quanh mương bao ruộng có thế để chà khoảng 4 - 5 m cắm một bó. Chà nên buộc lại thành bó cắm một góc nghiêng 45^o so với mặt đất. Chà thường là những bó tre hay các nhánh cây khác. Không nên dùng chà của những cây có chứa tinh dầu như: cam, quít, bưởi.

2. Mùa vụ

TOP

Thường tận dụng vụ lúa Hè - Thu để nuôi tôm. Lúc này nước nhiều và thời gian ngập nước trong ruộng kéo dài, tôm có điều kiện ăn được thức ăn trên ruộng. Nuôi tôm tốt nhất nên nuôi trên các ruộng cấy lúa vì luá cấy có khoảng trống nên tôm có thể bơi xen giữa lúa ăn được thức ăn trên ruộng. Nếu nuôi trên lúa sạ thì nên sạ lúa thưa hơn sạ bình thường. Thả giống tốt nhất khi cây lúa 2 tuần sau khi sạ hay 1 tuần sau khi cấy. Lịch thời vụ 2 lúa + 1 tôm.

Lúa Hè - Thu								Lúa Đông - Xuân
	Tôm càng xanh
4	5	6	7	8	9	10	11	12	1	2	3

Tháng

Sơ đồ: Lịch thời vụ sản xuất lúa và nuôi tôm xen canh

Một số nơi do vụ lúa Hè - Thu không lời nên nông dân bỏ hẳn vụ này và chỉ nuôi tôm càng xanh. Lịch thời vụ 1 lúa + 1 tôm

								Lúa Đông - Xuân
	Tôm càng xanh
4	5	6	7	8	9	10	11	12	1	2	3

Tháng

Sơ đồ: Lịch thời vụ sản xuất lúa và nuôi tôm luân canh

Mô hình nuôi tôm càng xanh ở ruộng lúa

- Mô hình một vụ lúa và một vụ tôm: ruộng chỉ canh tác vụ lúa Đông -Xuân, sau khi thu hoạch lúa thì tiến hành thả tôm Post (cỡ 1,1 - 1,2 cm). Thời điểm thả giống thông thường từ tháng 3 - 4, mật độ thả từ 3 - 5 con/m², thời gian nuôi 7 - 8 tháng. Tỉ lệ sống 30 - 40%, trọng lượng bình quân lúc thu hoạch 50 g/con.

- Mô hình hai vụ lúa và một vụ tôm: thời gian nuôi ngắn khoảng 4,5 - 5,0 tháng, do đó yêu cầu thả giống lớn (cỡ 3,0 - 5,0 g/con). Mật độ thả từ 2 - 4 con/m². Tỉ lệ sống 40 - 60%, trọng lượng bình quân lúc thu hoạch 50 g/con.

§ Sau khi làm lúa vụ hai khoảng 1 tháng thì có thể ương Post trong ao hoặc ở mương bao trong ruộng lúa. Khi thu hoạch lúa xong, vệ sinh chuẩn bị ruộng nuôi theo yêu cầu thì có thể đưa giống vào thả nuôi trên ruộng.

Cách chọn tôm giống tốt để thả nuôi

Chỉ tiêu	Yêu cầu kỹ thuật
Chỉ tiêu	Tôm bột	Tôm giống
1. Sạch bệnh	- Tôm khoẻ mạnh không có dấu hiệu bị nhiễm bệnh.
2. Chiều dài toàn thân (mm)	10 -12 (Số tôm chiều dài nhỏ và lớn hơn qui định không nhiều hơn 10% tổng số).	25 - 30 (Số tôm chiều dài nhỏ và lớn hơn qui định không nhiều hơn 15% tổng số).
3. Màu sắc	- Màu hồng, màu cam nhạt hoặc màu xám trong.	- Màu xám xanh trong suốt
4. Ngoại hình	- Hình thái cấu tạo ngoài đã hoàn chỉnh như tôm trưởng thành.Thân và các bộ phân bên ngoài không bị tổn thương.
5. Trạng thái hoạt động	- Khi ngừng sục khí tôm hoạt động mạnh. - Tôm thường bơi hướng về phía trước, mặt bụng úp xuống. - Thường bám chắc vào đáy và thành bê. - Phản ứng nhanh với chướng ngại vật và ánh sáng mạnh. - Háo ăn và bắt giữ thức ăn tốt.	- Tôm thích sống tầng đáy và bám vào các giá thể. - Có thể bơi ngược nước, di chuyển nhanh bằng cách bò hoặc bún thân. - Phản ứng nhanh với chướng ngại vật. - Háo ăn và bắt giữ thức ăn tốt.

Cách vận chuyển và thả tôm giống

- Thông thường tôm càng xanh giai đoạn post được chuyên chở trong bao nilon có bơm oxy. Bao gồm 2 lớp nilon và 1 lớp bao bảo vệ bên ngoài. Kích thước bao 5x10 dm (bao bảo vệ là loại bao đựng lúa khoảng 2 giạ), lượng nước trong bao từ 3 - 5 lít, thông thường mỗi bao chứa 2.000 - 2.500 post. Trường hợp vận chuyển gần trong thời gian 15 - 20 phút có thể tăng mật độ lên 7.000 - 8.000 post/bao. Trường hợp vận chuyển đi xa trong thời gian dài từ 12 - 20 giờ cần giảm mật độ tôm, mỗi bao chứa khoảng 1.500 con và được vận chuyển lạnh. Đối với xe tải phải rãi một lớp nước đá cục dưới sàng xe, trãi bạc lên sau đó mới đặc bao tôm lên.

- Nên thả tôm lúc sáng sớm hay chiều mát. Trước khi thả tôm cần ngâm bao tôm trong nước ao từ 20 - 30 phút để cân bằng nhiệt độ bên trong bao và bên ngoài môi trường nước. Khi nhiệt độ bên trong và bên ngoài bao tôm tương đối cân bằng thì mở miệng bao cho nước bên ngoài vào trong bao, sau đó hạ từ từ cho tôm bơi ra ngoài. Không nên thả tập trung mà phải thả nhiều nơi và cách bờ khoảng 2,0 m.

Hình: Ngâm bao tôm và thả tôm

Thức ăn: Một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thành công trong nuôi tôm là thức ăn. Tôm cần phải được cung cấp thức ăn đầy đủ về số lượng và chất lượng để có thể phát triển tốt. Vì vậy việc xác định nguồn thức ăn đảm bảo giá trị dinh dưỡng và ổn định là điều cần thiết đối với người nuôi tôm.

- Thức ăn tự nhiên: là thức ăn có sẵn trong thủy vực bao gồm động thực vật thủy sinh, thức ăn tự nhiên giữ vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu của các đối tượng thuỷ sản nuôi.

- Thức ăn tươi: bao gồm cá, tép, cua, ốc, hến,... các phế phẩm từ nhà máy chế biến thủy sản. Thức ăn tươi rất dễ làm chất lượng nước xấu đi nhanh chóng, hệ số tiêu tốn thức ăn cao.

- Thức ăn viên (công nghiệp), thức ăn chế biến: các thàn phần dinh dưỡng đã được phối chế phù hợp với từng giai đoạn tăng trưởng của đối tượng nuôi. Qui trình công nghệ sản xuất thức ăn hiện đại đảm bảo chất lượng thức ăn, thời gian bảo quản lâu, hệ số thức ăn thấp, ít ảnh hưởng đến chất lượng nước trong hệ thống nuôi.

Các yếu tố quyết định đến chất lượng thức ăn viên

- Chất lượng của nguyên liệu: nguyên liệu phải tươi, ít lẫn tạp chất. Nguyên liệu phải được đối tượng nuôi hấp thu tốt.

- Quy trình sản xuất phải hiện đại, vệ sinh. Kích cỡ viên thức ăn phù hợp với từng giai đoạn của đối tượng nuôi. Viên thức ăn phải có độ bóng, chậm tan trong nước, có mùi kích thích đối tượng nuôi mau bắt mồi.

- Thành phần dinh dưỡng phải cân đối và phù hợp với từng giai đoạn phát triển giúp đối tượng nuôi mau lớn. Hệ số thức ăn thấp.

Làm thế nào để xác định thức ăn tốt bằng phương pháp cảm quang

- Đặc điểm ngoài: kích cỡ viên tương đối đều nhau, bề mặt của viên thức ăn bóng, thức ăn ít vụn, chìm nhanh khi đưa vào nước, có mùi hấp dẫn, khô ráo và không có nấm mốc.

- Độ tan trong nước ít nhất 2 - 3 giờ để có thời gian cho đối tượng nuôi bắt mồi, hạn chế chất dinh dưỡng tan trong nước.

- Có mùi thơm hấp dẫn giúp đối tượng nuôi mau phát hiện và kích thích đối tượng nuôi ăn nhiều và ăn hết.

- An toàn, không có chất độc và nấm mốc làm ảnh hưởng đến đối tượng nuôi.

- Kích cỡ viên thức ăn: phải phù hợp với kích cỡ miệng của đối tượng nuôi ở từng giai đoạn.

Những vấn đề lưu ý khi sử dụng thức ăn viên

- Thức ăn kém chất lượng hoặc hư: Sử dụng thức ăn kém chất lượng tôm sẽ chậm lớn, tỉ lệ hao hụt cao.

- Chất lượng nước: Cho ăn dư sẽ làm chất lượng nước xấu đi

Lượng thức ăn dư thừa nhiều sẽ tích tụ ở nền đáy, khi thức ăn phân huỷ sẽ sinh khí độc (H₂S) và làm giảm lượng oxy trong nước. Thức ăn dư ở mức độ ít sẽ tác dụng như phân bón làm tảo phát triển mạnh (hiện tượng tảo nở hoa) gây ra hiện tượng thiếu oxy vào lúc sáng sớm.

Một số công thức thức ăn phối chế áp dụng cho nuôi tôm

Công thức thức ăn I:

Thành phần

Lượng dùng cho 1 Kg thức ăn (g)

Dầu cá

Bột tôm

Bột cá

Bánh dầu đậu nành hoặc đậu phọng

Tấm

Cám

Bột gòn (chất kết dính)

100

390

Công thức thức ăn II:

Thành phần

Lượng dùng cho 1 Kg thức ăn (g)

Bột đậu nành

Bột mì

Bột cá

Bột xương

Cám

Bột gòn (chất kết dính)

Premix khoáng

Dầu cá hoặc dầu mực

200

100

250

350

Các nguyên liệu trên được nấu, phối trộn sau đó ép viên, phơi hanh nắng, dùng trong 2 - 3 ngày.

Cách cho ăn

- Trong thời gian đầu tôm còn nhỏ yêu cầu thức ăn có chất lượng dinh dưỡng cao, do đó nên sử dụng thức ăn viên (hàm lượng đạm từ 35 - 40%), thức ăn được rải đều khắp ao hoặc mương bao. Cho ăn 3 - 4 lần/ngày.

- Khi tôm đạt kích cỡ trên 10 g/con dùng thức ăn viên kết hợp luân phiên với thức ăn tươi sống. Thức ăn tươi sống phải được rửa kỹ và đặt trong sàn ăn để tiện theo dõi điều chỉnh lượng cho ăn tránh dư thừa. Cho ăn 2 - 3 lần/ngày.

Hình: Chuẩn bị thức ăn tự chế biến cho tôm

Sàng ăn thường có dạng hình vuông, khung được làm bằng kim loại hoặc gỗ vớii kích cỡ 1m², số thượng sàng ăn được đề nghị 100m²/ 1 sàng ăn. Thức ăn được rãi đều khắp mặt ao kể cả trong sàng ăn. Sau nữa giờ kiểm tra nếu thức ăn được tôm ăn không hết có nghĩa là thức ăn dư thừa, nên giảm thức ăn tránh hiện tượng thừa thức ăn làm dơ nước trong ao.

Hình: Sàng ăn và quạt nước trong ruộng nuôi tôm càng xanh luân canh với trồng lúa

Lượng thức ăn viên cho tôm

Trọng lượng tôm (g/con)

Lượng thức ăn (% trọng lượng đàn tôm)

2,5 - 3,0

4,0 - 5.0

6,0 - 9,0

10 - 13

14 - 20

21 - 27

28 - 34

35 – 40

6,5

5,5

4,2-4,5

3,7-4,0

3,0-3,5

2,5-2,7

1,7-2,0

1,0-1,4

Hình 2: Ốc bươu vàng, nguồn thức ăn tươi sống, rẻ tiền cho tôm càng xanh

Hình: Chài kiểm tra tăng trưởng của tôm nuôi mô hình nuôi xen canh và luân canh

Theo dõi môi trường ao ương

Nhiệt độ

Nên giữ nhiệt độ nước trong ao ương ổn định, khi nhiệt độ tăng cao 37 - 38^oC làm ảnh hưởng đến sự phát triển của tôm. Ngoài ra khi nhiệt độ tăng cao sẽ làm giảm oxy và làm tăng hàm lượng khí độc. Để giảm tình trạng nhiệt độ tăng cao cần lưu ý độ sâu mực nước 1,2 - 1,5 m.

Trong ao ương pH luôn biến động và phụ thuộc theo sự phát triển tảo trong ao (pH tăng cao khi tảo quang hợp mạnh) và sự phân hủy và sự phân hủy các hợp chất hữu cơ ở đáy ao (pH thấp ở tầng đáy), hay do mưa rửa phèn từ bờ ao xuống làm pH thấp. Khi có sự biến động pH của ao ương (lên cao hoặc xuống thấp) đều ảnh hưởng đến sức khỏe tôm và luôn giữ pH trong ao ổn định trong khoảng 7-8,5. Để điều chỉnh pH trong ao ta có thể rãi vôi xung quanh bờ ao trước khi trời mưa, hoặc rãi vôi trực tiếp xuống ao bằng cách pha loãng với liều lượng thấp hoặc thay nước.

Oxy

Tôm càng xanh yêu cầu hàm lượng oxy trong nước cao, do đó không được để màu nước ao quá xanh hay xám đen, điều này sẽ dẫn đến Oxy giảm thấp vào lúc sáng sớm và tôm dễ bị bệnh. Thường xuyên kiểm tra tôm vào ban đêm và lúc sáng sớm để xem tôm có bị thiếu oxy hay không.

Địch hại

Bao gồm cá tạp, cá dữ, cua, rắn, ếch, chim,... tấn công trực tiếp đến tôm hay gián tiếp cạnh tranh thức ăn. Để hạn chế các đối tượng này bờ ao cần có lưới chắn và nước trước khi vào hệ thống ương nuôi phải qua lọc.

Cá tạp

Trong quá trình nuôi, cá tạp gồm cá mè vinh, cá trê, cá rô đồng, tép, cá lòng tong… Để hạn chế sự cạnh tranh thức ăn của cá tạp, cần diệt, bắt cá tạp thường xuyên.

Hình: Lưới để bắt cá tạp

Thu hoạch

Hai tháng trước khi thu hoạch thì có thể tiến hành thu tỉa những con lớn, con cái và con chậm phát triển để bán. Năng suất tôm nuôi xen canh trong ruộng lúa thường dao động 200 - 300 kg/ha/vụ. Nếu thả giống vào vụ Đông - Xuân thì thu những con lớn và những tôm nhỏ để lại nuôi tiếp. Gần đây, với mô hình nuôi tôm càng xanh luân canh trong ruộng lúa, năng suất tôm nuôi thu hoạch khá cao, bình quân đạt 800 – 1.200 kg/ha/vụ. Lợi nhuận từ phương thức nuôi này đã góp phần cải thiện rất nhiều điều kiện thu nhập cho nông hộ.

Hình: Thu hoạch tôm càng xanh

* MỘT SỐ TRỞ NGẠI THƯỜNG GẶP TRONG NUÔI TÔM

+ Tôm đóng rong: tôm đực đôi càng phát triển rất lớn: nguyên do tôm chậm lột xác trong thời gian dài, dinh dưỡng kém và chất lượng nước không tốt. Khắc phục bằng cách thay nước mới, tăng cường thức ăn giàu dinh dưỡng.

+ Tôm bị đen mang: do nền đáy bị bẩn, nước có nhiều chất hữu cơ lơ lững, pH thấp. Khắc phục bằng cách thay nước mới, giảm cho ăn, bón đá vôi nghiền (CaCO₃) 7 - 10 Kg/100m²

Hình: Tôm bệnh đen mang

Hình: Tôm bệnh đóng rong

2. KỸ THUẬT NUÔI TÔM TRONG MƯƠNG VƯỜN

TOP

1. Thiết kế công trình nuôi

Mương nuôi tôm trong mương vườn cây thiết kế theo dạng răng lược. Đáy mương rộng 2m trở lên. Mương sâu bảo đảm tối thiểu 1m. Mặt vườn tối thiểu rộng 4m để có thể trồng được cây ăn trái. Cây ăn trái nên trồng tiêu, dừa và các loại cây ăn trái khác. Tránh trông những cây rụng lá theo mùa hay lá có chất tinh dầu như cam, quít, bưởi.

2. Kỹ thuật nuôi

Chuẩn bị mương nuôi. Mương nuôi nên diệt sạch cỏ bụi rậm ở mặt bờ hay mái bờ để không nơi trú ần cho các địch hại của tôm như rắn, ếch nhái, chuột, chim. Lấy đất dẽo

Lắp hết các lỗ mọi hay hang hốc là nơi trú ẩn của rắn, cua ếch nhái, cá trê, lóc, rô, lươn. Mương nên tát cạn và vét hết lớp bùn đáy ao. Sau đó dùng vôi diệt cá tạp với liều lượng 8 -10 kg /100 m² mương. Sau đó phơi mương khoảng 3 - 4 ngày. Nếu mương không tát cạn được thì dùng rễ dây thuốc cá để diệt cá tạp, cá dữ. Đối với ao 100 m² nên dùng khoảng 0,2 - 0,3 kg. Cho nước vào khoảng 20 cm và bón phân chuồng khoảng 20 - 30 kg/100 m². Sau đó cho nước vào khoảng 1 m.

Hình 3: Nuôi tôm càng xanh trong mương vườn

Chà làm vật bám và là nơi trú ẩn của tôm khi lột xác. Có thể sử dụng cành bần, trâm bầu, ổi hay tre để làm chà. Nhành cây sẽ tuốt hết lá và phơi khô cho hết nhựa mới và dài khoảng 1,5 - 2 m. Chà cắm thành từng bó và nghiêng 1 góc khoảng 45⁰ so với mặt đất.

Mật độ nuôi khoảng 6 - 10 con/m² từ tôm bột hay 5 - 6 con/m² nếu từ tôm giống 2 - 3 g/con.

Tôm nuôi trong mương vườn có thể nuôi quanh năm. Nhưng nên tập trung vào mùa mưa để dễ dàng thay nước. Mương nên thiết kế thêm hệ thống sụt khí để tránh hiện tượng tôm nổi đầu vào ban đêm. Năng suất nuôi 500 - 600 kg/ha/vụ (6 - 8 tháng nuôi)

Bảng: Công thức thức ăn cho tôm càng xanh

Công thức 1 chứa 25% đạm		Công thức 2 chứa 20% đạm
Bột đậu nành	12.6	Cám	30
Bột cá	12	Bột cá	20
Bột tôm	12	Bột mì	8
Bột bắp xay	42	Bột bắp	30
Bột mì	20	Bánh dầu dừa	10
Khoáng vi lượng	1.4	Khoáng vi lượng	2

Các thành phần thứa ăn trộn đều với nhau. Bột mì nấu sôi và trộn vào thức ăn. Sau đó đưa vào máy ép viên. Kích cỡ viên thức ăn tùy thuộc vào kích thước tôm. Thức ăn sau đó phơi khô trong bóng râm và cho ăn từ từ. Tránh để thức ăn ở những nơi quá nóng dễ làm biến chất thức ăn.

Bảng: Khẩu phần thức ăn cho tôm càng xanh nuôi từ tôm bột

Tháng	Khẩu phần (% cơ thể)
1	30
2	15
3	10
4 trở đi	5

Cho tôm vào buổi sáng sớm hay chiều tối. Lượng thức ăn buổi chiều chiếm 2/3 tổng lượng cho ăn. Cho tôm ăn nên rãi ven bờ. Cũng có thể cho ăn thành nhiều điểm trong ao và cho ăn cùng một chổ vì tôm quen nơi ăn.

Điều chỉnh lượng cho ăn. Hàng tháng nên dùng chài kiểm tra trọng lượng tôm trong ao và ước lượng tỉ lệ sống của tôm trong ao để điều chỉnh lượng thức ăn kịp thời. Ngoài ra có thể dùng nhiều sàn ăn để kiểm tra. Rải thức ăn xuống ngẫu nhiên rơi vào sàn và sau 2-4 giờ kéo lên xem lượng thức ăn trong sàn còn hay hết sau đó điều chỉnh thức ăn kịp thời.

Kích thích tôm lột xác. Chu kỳ lột xác của tôm tùy thuộc vào kích thước của tôm (Bảng 3). Để cho tôm lột xác đồng đều cần thả tôm có kích cỡ như nhau, thức ăn đầy đủ và kích thích nước. Trước khi con nước rong thì ngưng trao đổi nước 2 - 3 ngày và cho tôm ăn tích cực. Khi con nước rong thì cho nước vào tối đa để kích thích tôm lột xác đồng loạt. Sau đó cho tôm ăn tích cực để tôm không ăn nhau sau khi lột xác do đói. Thức ăn cũng cần có nhiều canxi và phospho để tôm có đầy đủ vật chất khi lột xác.

Chăm sóc và quản lý

Thường xuyên theo dõi tôm trong ao diệt trừ địch hại, cua còng đục khoét bờ ao. Nếu có cá dữ thì dùng rễ dây thuốc với lượng 0,1kg/100 m² ao mà không ảnh hưởng đến tôm.

Thu hoạch

Có thể thu toàn bộ hay thu tỉa. Năng suất 800 – 1.500 kg/ha/vụ (6 - 7 tháng)

Tấn

Hình 1: Rơm rạ khô sẽ được dọn sạch

Sơ đồ: Lịch thời vụ sản xuất lúa và nuôi tôm luân canh

Hình: Ngâm bao tôm và thả tôm

Hình 3: Nuôi tôm càng xanh trong mương vườn